“Rent-seeking” op zijn efficiëntst

www.doorbraak.be – door Dirk Laeremans

Een notaris is altijd al een beminnelijk man (/vrouw) geweest. Met een vanzelfsprekendheid van God de Vader zit hij in een mooi kantoor vol dossiers of lijvige wetboeken en leest hij contracten voor in negentiende-eeuws Nederlands, waar Napoleon allicht zélf nog trots op zou geweest zijn.

Vandaag bindt Knack de notaris de bel aan. Via de jaarrekeningen van de nationale bank, is het helemaal niet zo moeilijk om cijfers te krijgen. Een beetje onderzoeksjournalist is er op een middag mee klaar om uit te vlooien dat een doorsnee notaris makkelijk 50.000 tot 100.000 € bruto per maand (!) binnenhaalt.

Hoe onnozel denkt men dat we zijn ?

De notarissen zelf probeerden gisteren nog ergens de meubelen te redden. “Ja maar, die steekproef van 2.6% is niet representatief”. De man van Knack had zeker puur geluk om juist alle dure notarissen eruit te vissen. “In andere landen is het nog duurder.” “We geven veel service”. Wie al eens bij een notaris geweest is, die weet hoeveel service hij/zij krijgt voor de duizenden Euro’s die per transactie op tafel komen. “We hebben hard moeten studeren en wel twee diploma’s halen” laat Sarah Smeyers optekenen in Knack. Ja zeg. Hoe onnozel denkt men dat we zijn ?

De politieke rente van de notaris

In economische termen heet dit “rent seeking“.

Afgeschermde groepen die politieke voorrechten krijgen die hen toelaten om concurrentie af te schermen en meer te verdienen dan in een normale concurrentiële omgeving. In economische termen heet dit “rent seeking“. (“Politieke rente” voor wie het Nederlandse woord zoekt). Mensen krijgen op een bepaald moment het exclusieve recht om een onbetamelijke som aan te rekenen. En om dit recht te beschermen krijgen ze een monopolie en wordt toegang tot het systeem afgeblokt. Ten nadele van de samenleving als geheel. Ter vergoelijking wordt dan altijd wel één of ander principe bovengehaald. Bescherming van de consument of kwaliteit doen het altijd goed.

Het is uiteraard eeuwenoud. Je vindt deze rent seeking in zowat alle culturen en samenlevingen. Lobbyisten verdienen er ook vandaag nog bergen geld mee. In tegenstelling tot ondernemers of sportlui hebben rent-seekers hun uitzonderlijk inkomen niet te danken aan risico nemen, uitzonderlijk talent, excellente dienstverlening of hard werk, of zelfs maar het bieden van meerwaarde aan de samenleving. Zij danken hun bovennormale welvaart aan het monopolie dat ze van de overheid krijgen en het recht om waarde af te romen bij de rest van de samenleving. In de middeleeuwen wisten de gilden via dat soort monopolies ook al rijk te worden.

In het geval van de notarissen gaat het over een monopolie dat al een paar eeuwen geleden door Napoleon is ingesteld. Gebruikers hebben geen andere keuze dan bij een notaris langs te gaan. Toegang tot het beroep is totaal afgeschermd door de vestigingswet. De prijs voor de dienstverlening is overal dezelfde, zodat er ook op prijsvlak geen concurrentie kan zijn. En – geniaal – de prijszetting voor een vastgoedtransactie is ingesteld als een percentage, zodat verhogingen automatisch meegaan met de prijs van vastgoed. En die ligt behoorlijk hoger ligt dan inflatie. Is er echt 10 maal meer werk aan een luxe villa van 1miljoen € dan aan een studio van 100.000 € ?

In de afgelopen decennia zijn zowel de vastgoedprijzen als het aantal transacties sterk gestegen. En bovendien heeft ook hier de automatisering de kosten van deze transacties fundamenteel goedkoper gemaakt. Terwijl die besparingen in een concurrentiële omgeving (zoals in de bankwereld) uiteindelijk naar de consument vloeien, is er bij notarissen geen enkel mechanisme om datzelfde te doen. Al die factoren maken dat de “politieke rente” die notarissen opstrijken er met de tijd alleen maar groter op wordt.

Tandartsen en kinesisten (die hebben ook gestudeerd) moeten bij de overheid vechten voor elke verhoging van hun tarieven. En jonge notarissen (zonder papa notaris) moeten een fortuin neerleggen voor een kantoor, zodat de vorige notaris (of zijn erfgenaam) hier nóg eens (en belastingvrij) langs de kassa kan passeren.

Monopolie

verkaveling van ex-notarishuis in Hove

De kostprijs van de transactie is daardoor in Engeland nog geen derde van wat je in België betaalt

Het is nochtans niet zo heel moeilijk om ook dit monopolie met de rest van de 19e eeuwse instituties op de schop te doen. In Angelsachsische landen zorgt een gespecialiseerde advokaat voor het papierwerk en de legale controles, terwijl een overheidsinstelling (“Land registry“) netjes en voor een minimale kost noteert wat van wie is. De kostprijs van de transactie is daardoor in Engeland nog geen derde van wat je in België betaalt. En aangezien er een behoorlijke concurrentie is tussen advokatenkantoren, is er eigenlijk ook wel wat meer service mee gemoeid.

Of men zou het anders kunnen oplossen. Aangezien het hier over een staatsmonopolie gaat, zou het ook logisch zijn dat er voor het recht betaald (en misschien per opbod geboden) wordt. Net zoals de GSM frequenties. Om de tien jaar bijvoorbeeld. Of wanneer de notaris op pensioen gaat. Allicht een goed ideetje om de staatskas te spijzen… Waarom zou een dergelijk voorrecht – door de staat ingesteld en onderhouden – erfelijk en eeuwigdurend moeten zijn ?

Voor de liberalen is zoiets uiteraard een uitgelezen kans om hun voorliefde voor de vrije markt in praktijk om te zetten. In de wereld van de post, de televisie en de telecommunicatie heeft dat een explosie van dienstverlening teweeggebracht. Nu eindelijk ook de logica doortrekken in het notariaat ? Misschien is het ook iets voor de socialisten. Notarissen zijn niet direct kiezers. Huizenkopers wel. Maar ook zij hebben hier nooit aan durven raken toen ze nog wat lakens uit te delen hadden. De N-VA heeft misschien iets teveel notarissen in de gelederen om zich er veel van aan te trekken.

Vernieuwing

Als er ooit nog eens een iemand de mensen een plezier wil doen zonder dat het de staat geld kost…. dan is er hier een mooie gelegenheid. Maar de notarissen zijn uiteraard geen vragende partij om hun gouden kantoortje in vraag te stellen. En ook politici zijn veel te veel bezig hoe ze zélf de burger kunnen pluimen om een zo complexe materie als het notariaat grondig te hervormen. Het is dus niet direct een prioriteit. Ik wil er mijn volgende notarisrekening op verwedden dat er ook in deze of de volgende legislatuur niet veel van terecht zal komen. Tenzij boeman Europa ons ook verplicht om dit monopolie aan te pakken.

Het zal dus nog wel even duren voor ook het notariaat de sprong van de 19e naar de 21e eeuw maakt. De heren/dames notarissen moeten niet direct een boterham minder gaan eten.

Je zou voor minder beminnelijk zijn.

Foto’s © Gazet van Hove.